Pierwszy sprawny rower pojawił się na świecie ponad dwieście lat temu. Od tamtej pory jego forma niejednokrotnie się zmieniała, by mógł osiągnąć swoją obecną postać. Historia roweru pozwala zrozumieć to, jak istotne dla cywilizacji okazało się wynalezienie sposobu, by siłę mięśni ludzkich wykorzystać do szybszego przemieszczania się i dość wygodnego transportu.
Kto wynalazł rower?
Pierwszy dwukołowy środek transportu napędzany przez człowieka, czyli rower, odegrał ważną rolę w rozwoju ludzkości, ponieważ stał się symbolem postępu, ale też wolności i rozrywki. Grał też ważną rolę w procesie emancypacji kobiet. Jeśli chodzi o to, kiedy wynaleziono rower, to tak naprawdę nie ma zbyt wielu informacji o tym czy istniały one przed XIX wiekiem.
Szkic takiej maszyny wykonał już w 1493 roku Leonardo da Vinci. Przedstawił on dwukołowy pojazd wyposażony w kierownicę i napęd łańcuchowy, ale możliwości XV-wiecznej techniki nie pozwalały na skonstruowanie elementów widocznych na jego rysunku. Szkic nie był inspiracją dla kolejnych konstruktorów dwuśladów, ponieważ odnaleziono go dopiero w 1974 roku.
Pierwszy prototyp roweru został zbudowany pod koniec XVIII wieku w Paryżu, przez hrabię Mède de Sivrac. Była to wtedy drewniana konstrukcja, która wymagała odpychania się nogami od ziemi i hamownia przy pomocy butów. Składała się z dwóch kół i żerdzi, na której umocowane było siedzenie.
Przedni widelec był nieruchomy, dlatego chęć skręcenia wymagała zejścia z siedzenia i ustawiania koła pod odpowiednim kątem. Całość nie była więc zbyt funkcjonalna, a jeździec w czasie jazdy wyglądał tak jakby biegł. Dlatego pojazd nazywano „maszyną do biegania” i nie miał zbyt wielu zwolenników. Stał się jednak bazą, do której z czasem zaczęto wprowadzać ulepszenia.
Pierwszy rower (nazywany Laufmaschine, czyli także maszyną do biegania) został stworzony w 1817 roku (i opatentowany rok później) przez barona Karla von Drais z Niemiec.
Miał on skórzane siedzisko, drewnianą ramę, 27-calowe koła z żelaznymi oponami, układ kierowniczy z łożyskami ślizgowymi, hamulec cierny blokujący tylne koło oraz olejowane łożyska ślizgowe w mosiężnych tulejach. Choć stworzono kilka tysięcy ich modeli, sprzęt – mimo początkowej fascynacji – nie zyskał większej popularności.
Pomysł powielali jednak inni wynalazcy, m.in. Denis Johnson z Londynu, który stworzył ulepszoną wersję maszyny do biegania (pojazd miał np. sterowane przednie koło), nadal nie posiadał jednak znanych dziś pedałów. Nazywano go rowerem biegowym, a oficjalnie welocypedem.
Historia roweru – jak przebiegała ona w kolejnych dziesięcioleciach XIX wieku?
W roku 1960 Francuz – Pierre Michaux, stworzył pierwszy rower dwukołowy, który miał pedały i korby obrotowe na przednim kole (które pozwalały na jazdę dzięki pedałowaniu) oraz układ kierowniczy z łożyskami ślizgowymi.
Jednak sztywna (wykonana z metalu) rama i żelazne opony sprawiały, że był ciężki i niewygodny w użytkowaniu. Problemem była także trudna obsługa i niepraktyczne wsiadanie (na siedzenie trzeba było wskoczyć kiedy rower był już w ruchu).
Do konstrukcji zaczęto więc wprowadzać różnego rodzaju poprawki: aby zwiększyć ruch pedałów dodano łożyska kulkowe, a koła metalowe zostały zastąpione gumowymi oponami. Pojazd pozbawiony był jeszcze znanego dziś łańcucha, a pedały na przednim kole sprawiały, że sterowanie pojazdem nie było wygodne.
Około 1870 roku dwóch Anglików: Starley i Hunter, opatentowało koło z drutowymi szprychami. Jego duże rozmiary pozwoliły na szybszą jazdę niż dotychczas i tak właśnie powstał bicykl („Hochrad”), z kołami o dużej dysproporcji w rozmiarze.
Bicykl nadal posiadał korbę umieszczoną na przednim kole, miał hamulec cierny (tzw. stemplowy) blokujący tylne koło, pełne opony z gumy i pierwsze łożyska kulkowe (ręcznie szlifowane).
Duży przełom nastąpił w roku 1880, kiedy John Kemp Starley zaprezentował pojazd z równymi kołami (które wpłynęły korzystnie na bezpieczeństwo jazdy). W rowerze tym rama nie była już kuta, ale zespawana ze stalowych rurek. Wprowadzono też kierownicę, która była połączona bezpośrednio z widelcem, a tylne koło napędzane było – po raz pierwszy – przekładnią łańcuchową. Nieco później, w 1886 roku, pojawiło się też pierwsze dynamo rowerowe.
Zmiany wprowadzone w konstrukcji tego roweru, patrząc z perspektywy czasu, były jednymi z najważniejszych innowacji (przypominał on rower znany współcześnie). Pojazd miał wreszcie rozsądne rozmiary, a jazda stała się o wiele łatwiejsza.
Przełom XIX i XX wieku
Rowery wytwarzane w latach 90. XIX wieku charakteryzowała rama w kształcie trójkąta głównego i tylne widełki. Był to pierwszy typowo damski pojazd – z obniżoną górną rurą. Coraz powszechniejsze stawały się kierownice „jaskółki”, a także bagażniki rowerowe.
Równe koła i wiele udogodnień (pierwsze przerzutki, hamulce typu „torpedo”, dynama), sprawiły że na przełomie wieków coraz powszechniej zaczęto dostrzegać zalety takiego pojazdu i miał on szansę stać się wykorzystywany jako masowy środek transportu. Przyczyniła się do tego również mechanizacja produkcji tych dwuśladów (i jednocześnie niższa cena).
W pierwszej połowie XX wieku, bardziej niż rowerami zaczęto się interesować samochodami więc konstrukcja roweru nie zmieniała się znacząco od tej znanej już na początku stulecia. Zmiany przyszły w latach 60, kiedy to pojawiły się rowery typu chopper, które miały mniejsze koła, przedłużone siodełko oraz obniżoną geometrię.
W latch 80 XX. zaczęto produkować „rowery górskie” do jazdy po trudnych terenach. Charakteryzują je lekkie materiały wykonania, obecność amortyzatorów oraz szerokie, rowkowane opony. Pod koniec XX wieku pojawiły się pierwsze rowery z napędem elektrycznym.
Jak więc widać, na przełomie dwustu lat pojazdy dwukołowe przeszły prawdziwą ewolucję, zarówno pod względem wizualnym jak i technologicznym. Być może do historii roweru za jakiś czas będzie można dopisać kolejne rozdziały, bo jak wiadomo technika nadal idzie na przód.
Najważniejsze jest zaś to, że rower, kiedyś będący symbolem wolności i rozrywki, obecnie jest także jednym z rozwiązań jeśli chodzi o walkę ze zmianami klimatycznymi.